ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΓΓΕΛΟΥΣΗ: Η ΑΜΟΙΒΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Είτε βρίσκεσαι σε μία παιδική χαρά, σε ένα σχολείο, ή σε κάποιο πάρτι γενεθλίων μία φράση επαναλαμβάνεται συνεχώς: «Μπράβο!». Ακόμα και μικρά βρέφη επαινούνται που χτυπούν με τα χέρια τους παλαμάκια!

Ωστόσο, πολλές φορές υπάρχει σύγχυση στο μυαλό των γονέων και των εκπαιδευτικών για το ποια είναι τελικά η καλύτερη μέθοδος ενίσχυσης της «σωστής» συμπεριφοράς των παιδιών τους. Πολλοί μάλιστα δεν έχουν την υπομονή να σκεφτούν ποιος θα ήταν ο πιο σωστός τρόπος αντιμετώπισης μιας «μη αρεστής» συμπεριφοράς του παιδιού τους. Είναι γνωστό πως η θετική ενίσχυση αυξάνει τις  πιθανότητες των συμπεριφορών που ακολουθεί. Μπορεί να έχει τη μορφή απτής και συγκεκριμένης ανταμοιβής όπως τροφή, το χρήμα αποτελεί ένα γενικευμένο θετικό ενισχυτή, γιατί ελέγχει ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά μπορεί να έχει τη μορφή κοινωνικής ενίσχυσης , όπως αγκαλιάζοντας ένα παιδί ή λέγοντας «μπράβο». 

  Κάποιες φορές λοιπόν, αμφισβητείται η πρακτική της δωροδόκησης των παιδιών με αυτοκόλλητα ή φαγητό. Αλλά δύσκολα βρίσκεται μία αποτρεπτική κουβέντα γι’ αυτό που ευφημιστικά ονομάζεται «θετική ανατροφοδότηση». Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, το θέμα δεν είναι να αμφισβητήσουμε τη σημασία της υποστήριξης και της ενθάρρυνσης στα παιδιά, την ανάγκη να τα αγαπάμε και να τα αγκαλιάζουμε και να τα βοηθάμε να νιώσουν καλά με τους εαυτούς τους.

Ο έπαινος, όμως είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα.

  Αρχικά,  δημιουργεί παιδιά εθισμένα στον έπαινο. Οπωσδήποτε, δεν είναι κάθε δική μας χρήση επαίνου μία υπολογισμένη τακτική που αποσκοπά στον έλεγχο της συμπεριφοράς των παιδιών. Μερικές φορές κολακεύουμε τα παιδιά απλώς γιατί είμαστε αληθινά ευχαριστημένοι με αυτό που έχουν κάνει. Ακόμα και τότε, όμως, αξίζει να δούμε το θέμα βαθύτερα. Αντί να τονώσει το αυτο-συναίσθημα των παιδιών, ο έπαινος ίσως αυξάνει την εξάρτηση των παιδιών από μας. Όσο πιο πολύ λέμε «Μου άρεσε ο τρόπος που…» ή «Ωραία …» τόσο περισσότερο τα παιδιά στηρίζονται στις δικές μας αξιολογήσεις και αποφάσεις για το τι είναι καλό και λάθος, από το να μαθαίνουν να κάνουν τις δικές τους κρίσεις. Τα οδηγεί να μετρούν την αξία τους ανάλογα με τι μας κάνει να χαμογελάμε και τους δίνει περισσότερη αποδοχή. Mαθητές που επαινούνται γενναιόδωρα από τους δασκάλους τους ήταν περισσότερο διστακτικοί στις απαντήσεις τους, περισσότερο επιρρεπείς να απαντήσουν με ερωτηματικό τόνο. Τείνουν να αποσύρονται από μία ιδέα που προτείνουν αμέσως μόλις ένας ενήλικας διαφωνήσει μαζί τους. Και είναι λιγότερο πιθανό να επιμένουν σε δύσκολες εργασίες ή να μοιράζονται τις ιδέες τους με άλλους μαθητές. Τελικά, το «Μπράβο!» δεν καθησυχάζει τα παιδιά, στην ουσία τα κάνει να νιώθουν λιγότερο ασφαλή. Μπορεί ακόμα να δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο που όσο περισσότερο απλώνουμε έπαινο, τόσο περισσότερο τα παιδιά δείχνουν να τον χρειάζονται και έτσι τα επαινούμε ακόμα περισσότερο. Δυστυχώς, κάποια από αυτά τα παιδιά ως ενήλικες θα συνεχίσουν να χρειάζονται κάποιον να τους χτυπάει στο κεφάλι και να τους λέει αν αυτό που έκαναν ήταν ΟΚ. Και σίγουρα αυτό δεν είναι αυτό που ονειρευόμαστε για τις κόρες και τους γιους μας.

  Επίσης, κλέβει την ευχαρίστηση των παιδιών. Εκτός από το θέμα της εξάρτησης, ένα παιδί αξίζει να χαίρεται τα κατορθώματά του, να αισθάνεται περήφανο από το τι έμαθε να κάνει. Επίσης, του αξίζει να αποφασίζει πότε να αισθανθεί έτσι. Κάθε φορά που λέμε «Μπράβο!» ωστόσο, υποδεικνύουμε σε ένα παιδί πώς να νιώσει.  Δυστυχώς, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το «Μπράβο! Καλά τα κατάφερες» είναι μία αξιολόγηση ακριβώς όπως και το «Χάλια τα κατάφερες!». Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε στη θετική κρίση δεν είναι ότι είναι θετική αλλά ότι είναι κρίση. Παράλληλα, κάνει τα παιδιά να χάνουν το ενδιαφέρον τους στη δραστηριότητα. Ενα εντυπωσιακά μεγάλο κομμάτι ερευνών δείχνει ότι όσο πιο πολύ ανταμείβουμε τους ανθρώπους για κάτι που κάνουν, τόσο τείνουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους σε αυτό που είχαν να κάνουν για να πάρουν την αμοιβή. Το θέμα δεν είναι να ζωγραφίσω, να διαβάσω, να σκεφτώ, να δημιουργήσω -το θέμα είναι να κερδίσω: παγωτό, αυτοκόλλητο ή απλά ένα «Μπράβο!». Μικρά παιδιά τα οποία επαινούνταν συχνά για επίδειξη γενναιοδωρίας έτειναν να είναι λιγότερο γενναιόδωρα σε καθημερινή βάση από τα υπόλοιπα παιδιά. . Δεν έβλεπαν αυτές τις πράξεις σαν κάτι που έκαναν για δικό τους λόγο αλλά ως κάτι που έπρεπε να κάνουν για να πάρουν μία αντίδραση από κάποιον μεγάλο.  Τέλος, μειώνει την επιτυχία, ερευνητές αποδεικνύουν συνέχεια ότι τα παιδιά που επαινούνται για κάτι δημιουργικό που έκαναν τείνουν να σκοντάφτουν στην επόμενη εργασία ή δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά όσο τα παιδιά που δεν επαινέθηκαν στην αρχή. Γιατί συμβαίνει αυτό; Εν μέρει γιατί ο έπαινος δημιουργεί  πίεση η οποία στην πραγματικότητα σε εμποδίζει να το κάνεις. Εν μέρει γιατί το ενδιαφέρον σε αυτό που έκαναν μπορεί να έχει μειωθεί. Εν μέρει γιατί είναι λιγότερο πιθανό να πάρουν ρίσκα, αφού σκέφτονται πώς θα συνεχίσουν να λαμβάνουν θετικά σχόλια.

      Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι απόλυτη υποστήριξη, αγάπη χωρίς όρους. Αυτό είναι όχι μόνο διαφορετικό από τον έπαινο, είναι εντελώς αντίθετο. Το «Μπράβο!» είναι συνθήκη. Σημαίνει ότι δίνουμε προσοχή, αναγνώριση και έγκριση μόνο όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί. Αυτό το επιχείρημα είναι πολύ διαφορετικό από την κριτική που κάποιοι κάνουν ότι επιδοκιμάζουμε τα παιδιά υπερβολικά ή ότι το κάνουμε πολύ εύκολα. Προτείνουν να είμαστε πιο διστακτικοί με τον έπαινο και να απαιτούμε από τα παιδιά να τον «κερδίσουν». Αλλά το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι ότι τα παιδιά περιμένουν ότι θα επαινεθούν για ό,τι κάνουν. Είναι ότι εμείς μπαίνουμε στον πειρασμό να κάνουμε παρακάμψεις, να χειραγωγούμε τα παιδιά με αμοιβές αντί να τους εξηγούμε και να τα βοηθάμε να αναπτύσσουν τις απαιτούμενες δεξιότητες και αξίες. Η  εναλλακτική είναι να δουλέψουμε με το παιδί, να αναζητήσουμε τους λόγους που αντιδρά έτσι. Ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε τα δικά μας αιτήματα παρά να ψάξουμε να βρούμε τρόπο να αναγκάσουμε το παιδί να υπακούσει. (Αντί δηλαδή, να χρησιμοποιήσουμε το «Μπράβο!» για να κάνουμε ένα τετράχρονο να κάτσει ήσυχα κατά τη μεγάλη διάρκεια ενός μαθήματος ή ενός οικογενειακού γεύματος ίσως αναζητούσαμε αν είναι λογικό να περιμένουμε από ένα τετράχρονο να κάνει κάτι τέτοιο)

  Επιπλέον,  αν ένα παιδί κάνει κάτι που ενοχλεί τους άλλους τότε είναι πιο πιθανό να λυθεί το πρόβλημα με το να κάτσουμε αργότερα μαζί του και να το ρωτήσουμε «Τι πιστεύεις ότι μπορούμε να κάνουμε για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα;» παρά με λαδώματα και απειλές. Αυτή η διαδικασία βοηθά το παιδί να λύνει προβλήματα και του διδάσκει ότι οι ιδέες και τα αισθήματα είναι σημαντικά. Μιλήστε λίγο, ρωτήστε περισσότερο.  Γιατί να πεις ποιο κομμάτι της ζωγραφιάς σου άρεσε περισσότερο όταν μπορείς να ρωτήσεις τι είναι εκείνο που αρέσει περισσότερο στο ίδιο το παιδί. Ρωτώντας «Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι να ζωγραφίσεις;» ή «Πώς διαπίστωσες πώς να κάνεις τα πόδια στο σωστό μέγεθος;» είναι πιθανότερο  να καλλιεργήσεις το ενδιαφέρον για τη ζωγραφική. Αυτό δε σημαίνει ότι όλα τα κοπλιμέντα, τα ευχαριστώ και οι εκφράσεις ευχαρίστησης είναι βλαβερές. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα κίνητρά μας για όσα λέμε αλλά και τις πραγματικές συνέπειες τους. Οι αντιδράσεις μας βοηθούν το παιδί να έχει έλεγχο της ζωής του ή συνεχώς αποζητά τη δική μας έγκριση; 

   Έν κατακλείδι, τα κακά νέα είναι ότι η χρήση της θετικής ανατροφοδότησης δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο θετική. Τα καλά νέα είναι ότι δεν χρειάζεται απαραίτητα να κρίνεις κάποιον για να τον ενθαρρύνεις. Απλές, κατανοητές, ουσιαστικές και εποικοδομητικές κουβέντες. Αν το καλοσκεφτείτε το ίδιο ισχύει και για εμάς, τους ενήλικες. Θέλουμε εξίσου την αναγνώριση, την επιβράβευση, την αποδοχή, την κατανόηση. Κάνουν και σε εμάς καλό οι καλές κουβέντες.

 

 

  ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΓΓΕΛΟΥΣΗ, ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ