Παγκόσμια Ημέρα κατά του Άσθματος την Πρωτομαγιά

1 Μαΐου 2012

Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Άσθματος εορτάζεται την πρώτη Τρίτη του Μαΐου κάθε έτους κι έτσι φέτος συμπίπτει με τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς. Διοργανώνεται από την "Παγκόσμια Πρωτοβουλία για το Άσθμα" (GINA) με στόχο να ενημερώσει την κοινή γνώμη για αυτή την ευρέως διαδεδομένη ασθένεια του αναπνευστικού συστήματος, που ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, επηρεάζοντας την ποιότητα της καθημερινότητάς τους και θέτοντας σε κίνδυνο μερικές φορές ακόμη και τη ζωή τους, καθώς και με σκοπό και στόχο να βελτιώσει τις μεθόδους θεραπείας του.

Τι είναι το άσθμα;

Το άσθμα είναι μια χρόνια ασθένεια των πνευμόνων η οποία προκαλεί παροδική στένωση των βρόγχων και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα αναπνευστικά προβλήματα και συμπτώματα όπως δύσπνοια, συριγμός, σφίξιμο στο στήθος, βήχας, κλπ.

Κατά την κανονική αναπνοή, ο αέρας ρέει ελεύθερα μέσα και έξω από τους πνεύμονες. Αλλά όταν το άσθμα δεν είναι υπό έλεγχο, οι αεραγωγοί των πνευμόνων είναι παχιοί, πρησμένοι και παρουσιάζουν χρόνιες φλεγμονές. Οι αεραγωγοί γίνονται υπερβολικά ευαίσθητοι στις μεταβολές του περιβάλλοντος και μια κρίση άσθματος καραδοκεί. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, το επιθήλιο των αεραγωγών διογκώνεται, οι μύες γύρω από τους αεραγωγούς σφίγγουν, έκκριση βλέννας βουλώνει τους αεραγωγούς στους πνεύμονες και η αναπνοή γίνεται δύσκολη.

Τα συμπτώματα του άσθματος ποικίλουν από ώρα σε ώρα, από μέρα σε μέρα, από εβδομάδα σε εβδομάδα και κατά το πέρασμα των μηνών. Συχνά είναι χειρότερα κατά τη νύχτα και τις πρώτες πρωινές ώρες. Η σοβαρότητα του άσθματος επίσης διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο. Το άσθμα δεν είναι ένα στατικό νόσημα αλλά χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις και η βαρύτητά του ποικίλει τόσο στο χρόνο όσο και από ασθενή σε ασθενή.

Το άσθμα διακρίνεται σε δυο κύριες κατηγορίες.

α. Το εξωγενές άσθμα. Εμφανίζεται στην παιδική ηλικία και έχει σαν αιτία εξωγενείς αλλεργιογόνους παράγοντες, όπως η σκόνη, η γύρη, το τρίχωμα γάτας και τα οικιακά ακάρεα. Ακόμα μπορεί να εμφανιστεί και από τον κρύο αέρα ή τον καπνό του τσιγάρου. Το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών που πάσχουν από το εξωγενές άσθμα θεραπεύονται σταδιακά ή ακόμα και ζουν χωρίς να χρειάζονται ιατρική βοήθεια, απλά αποφεύγοντας το υπεύθυνο αλλεργιογόνο.

β. Το ενδογενές άσθμα. Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στο εξωγενές, δεν ανευρίσκεται κανένας παράγοντας που να θεωρείται υπεύθυνος για την πρόκλησή του. Η αιτία του είναι άγνωστη.

Αν και το άσθμα δεν μπορεί να θεραπευτεί, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η έρευνα δείχνει ότι με την κατάλληλη θεραπεία, σχεδόν όλοι οι ασθματικοί ασθενείς μπορούν να επιτύχουν και να διατηρήσουν καλό έλεγχο του άσθματος, κάτι που τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν στο σχολείο, την εργασία, και άλλες καθημερινές δραστηριότητες, να ζουν μια φυσιολογική ζωή χωρίς συμπτώματα και χωρίς περιορισμό των δραστηριοτήτων τους και να αποφεύγουν τις επισκέψεις στο νοσοκομείο.

Τι είναι ο έλεγχος του άσθματος και πώς επιτυγχάνεται;

Όταν το άσθμα είναι υπό έλεγχο τότε:

• Δεν υπάρχουν καθόλου (ή μόνο ελάχιστα) συμπτώματα άσθματος.

• Ο πάσχοντας δεν ξυπνάει τη νύχτα λόγω του άσθματος.

• Δεν υπάρχει η ανάγκη για χρήση φαρμάκων άμεσης ανακούφισης (ή αυτή η ανάγκη παρουσιάζεται σπάνια).

• Ο πάσχοντας είναι ικανός για φυσιολογική σωματική δραστηριότητα και άσκηση.

• Τα αποτελέσματα των τεστ λειτουργίας των πνευμόνων (PEF και FEV1) είναι φυσιολογικά.

• Οι κρίσεις άσθματος είναι από ανύπαρκτες έως σπάνιες.

Σήµερα, υπάρχει και στην Ελλάδα διαθέσιµο ένα έγκυρο και απλό ερωτηματολόγιο, το Τεστ Ελέγχου του Άσθµατος με το οποίο κάθε ασθενής με άσθµα μπορεί απαντώντας σε πέντε απλές ερωτήσεις σε συνεργασία με τον ιατρό του να εκτιµήσει πόσο καλά ελέγχει το άσθµα του.

Ο στόχος της θεραπείας του άσθματος είναι να επιτευχθεί και διατηρηθεί ο έλεγχος του. Προκειμένου να συμβεί αυτό οι πάσχοντες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικά αντι-ασθματικά φάρμακα, καθώς και να έχουν λάβει τη σωστή εκπαίδευση ώστε να κατανοήσουν πώς να παίρνουν τα φάρμακά τους, πώς να αποφεύγουν τους παράγοντες κινδύνου που πυροδοτούν μια κρίση άσθματος και τι να κάνουν όταν τα συμπτώματα τους επιδεινώνονται.

Οι περισσότεροι άνθρωποι με άσθμα χρειάζονται δύο είδη φαρμάκων: ειδικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα, όπως τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, που λαμβάνονται καθημερινά και λειτουργούν προφυλακτικά,  καθώς και ανακουφιστικά φάρμακα (ταχείας δράσης βρογχοδιασταλτικά) που πρέπει να τα έχουν πάντα μαζί τους για την αντιμετώπιση μιας κρίσης άσθματος και την γρήγορη ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Πόσοι άνθρωποι πάσχουν από άσθμα;

Το βρογχικό άσθµα είναι μία από τις πιο συχνές χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού. Εκτιμάται ότι 300 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν άσθμα και η συχνότητά του έχει αυξηθεί τα τελευταία 20 χρόνια, ιδιαίτερα στα παιδιά. Στη χώρα μας περισσότερο από μισό εκατομμύριο παιδιά και ενήλικες έχουν άσθµα. Το άσθμα επηρεάζει τους ανθρώπους όλων των εθνικοτήτων, όλων των κοινωνικο-οικονομικών τάξεων και όλων των ηλικιών. Ωστόσο, το άσθμα συχνά αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και αποτελεί την χρόνια ασθένεια που είναι πιο πιθανή να προκαλέσει απουσίες των παιδιών από το σχολείο.

Το άσθμα χαρακτηρίζεται ως σύγχρονη επιδημία αφού η συχνότητά του έχει σχεδόν τριπλασιαστεί την τελευταία 20ετία ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο και κυρίως στις αστικές και βιομηχανικά ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη.

Ακόμα και σήμερα, δεν είναι σπάνιο το άσθμα να μην διαγιγνώσκεται σωστά και πολλοί άνθρωποι με συμπτώματα να μην συνειδητοποιούν ότι πάσχουν από τη νόσο. Σε μερικές περιπτώσεις, η ανεπαρκής γνώση και οι ευρέως διαδεδομένες παρανοήσεις σχετικά με το άσθμα οδηγούν σε αναποτελεσματική θεραπεία και κακή διαχείριση της νόσου. Σε ορισμένες περιοχές το κόστος των φαρμάκων είναι περιοριστικό και ακόμα και σε περιοχές όπως η Δυτική Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική η φροντίδα υπολείπεται των κατευθυντήριων γραμμών και δεν είναι η ενδεικτική.

Επιπλέον, ο επιπολασμός του άσθματος αυξάνεται σε όλο τον κόσμο, ειδικά καθώς αυξάνεται η αστικοποίηση των πληθυσμών. Εκτιμάται ότι 100 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι θα αποκτήσουν άσθμα μέχρι το 2025.

Ένας από τους πιο σοβαρούς δείκτες της έλλειψης ελέγχου είναι η αυξανόμενη νοσηλεία περιστατικών άσθματος, ένα βαρύ κοινωνικό και οικονομικό φορτίο και μια ένδειξη ότι η θεραπεία του άσθματος έχει αποτύχει και πρέπει να βελτιωθεί. Η συντριπτική πλειοψηφία των επισκέψεων στα επείγοντα που προκαλούνται από οξείες ασθματικές κρίσεις θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν οι ασθενείς γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τα φάρμακα τους όταν βλέπουν τα συμπτώματά τους να χειροτερεύουν.

Τι προκαλεί το άσθμα;

Οι αιτίες του άσθματος δεν είναι πλήρως κατανοητές, και η ταχεία αύξηση του επιπολασμού του άσθματος σε όλο τον κόσμο είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της σύγχρονης ιατρικής. Στη δεκαετία του 1990, οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα καυσαέρια και άλλοι ρύποι είχαν την ικανότητα να προκαλέσουν επιδημία άσθματος. Ωστόσο, τώρα πιστεύεται  ότι η εικόνα είναι πιο σύνθετη.

Πολλοί επιστήμονες εξετάζουν τον ρόλο των γενετικών παραγόντων στην πρόκληση του άσθματος και οι ερευνητές εξετάζουν επίσης το πώς το ανοσοποιητικό σύστημα αναπτύσσεται στην πρώιμη παιδική ηλικία.

Οι αιτίες των κρίσεων άσθματος, όμως, είναι καλύτερα κατανοητές. Τα άτομα με άσθμα έχουν χρόνια φλεγμονή στους πνεύμονες τους και αεραγωγούς που στενεύουν πιο εύκολα από ότι στα άτομα χωρίς άσθμα, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Οι παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν μια κρίση άσθματος  περιλαμβάνουν:

τα εισπνεόμενα αλλεργιογόνα (όπως τα ακάρεα της σκόνης, η γύρη, τα αλλεργιογόνα στους σκύλους και τις γάτες, τα παράσιτα που ζουν στην σκόνη), τον καπνό, την ατμοσφαιρική ρύπανση, διάφορες τροφές (το στάρι, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, η σοκολάτα, οι ξηροί καρποί, τα αυγά, τα οστρακοειδή, κλπ),την άσκηση, τις έντονες συναισθηματικές καταστάσεις (όπως γοερό κλάμα  ή δυνατό γέλιο), τα ερεθιστικά χημικά, καθώς και ορισμένα φάρμακα (ασπιρίνη και βήτα-αναστολείς). Άλλοι παράγοντες είναι οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (γρίπη, κρυολόγημα, κλπ).

Κάθε άτομο με άσθμα αντιδρά σε ένα διαφορετικό σύνολο των παραπάνω παραγόντων και για αυτό το λόγο η ταυτοποίηση των παραγόντων που πυροδοτούν μια κρίση άσθματος (καθώς και το πώς ο ασθενής μπορεί να τους αποφεύγει) είναι ένα σημαντικό βήμα για κάθε πάσχοντα ώστε να μάθει πώς να ελέγχει τη νόσο του.

Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;

Σύµφωνα µε τις Οδηγίες της Παγκόσμιας Στρατηγικής για τη Θεραπεία του Άσθµατος, προκειμένου να αποφασιστεί η θεραπευτική αγωγή πρέπει πρώτα να επιβεβαιωθεί η διάγνωση και η σταδιοποίηση του Άσθματος και ανάλογα µε το στάδιο βαρύτητας να χορηγηθεί το ανάλογο θεραπευτικό σχήμα.

Η διάγνωση του βρογχικού άσθµατος βασίζεται στο ιστορικό και στην κλινική εικόνα του ασθενούς και επιβεβαιώνεται με κλινικές εξετάσεις και τεστ πνευμονικής λειτουργίας. Η μέτρηση της αναπνευστικής λειτουργίας είναι χρήσιμη τόσο για τη διάγνωση του άσθματος όσο και για την παρακολούθηση της πορείας της νόσου και του κατά πόσο βρίσκεται υπό έλεγχο. Οι απλές εξετάσεις ελέγχου του αναπνευστικού και της αναπνοής είναι η σπιρομέτρηση (η οποία παρέχει μια εκτίμηση του πόσο περιορίζεται η ροή του αέρα), η ροοµέτρηση και η οξυμετρία.

Φάρμακα για το άσθμα

Ανάλογα με το επίπεδο ελέγχου του άσθµατος χορηγούνται οι κατάλληλοι φαρμακευτικοί συνδυασμοί ρυθµιστικών και ανακουφιστικών φαρµάκων.

Παράλληλα με την φαρμακευτική αγωγή πρέπει να επιχειρείται αποφυγή των παραγόντων που πυροδοτούν το άσθµα (αλλεργιογόνα, ιογενείς λοιμώξεις, έντονες μυρωδιές, υγρασία αλλά και έντονα συναισθήματα, ορµονικές αλλαγές, ορισμένα φάρµακα και τροφές).

Τα φάρμακα για την αντιμετώπιση του άσθματος χωρίζονται σε:

1. Ανακουφιστικά ή όπως αλλιώς λέγονται βρογχοδιασταλτικά και είναι εκείνα που χορηγούνται πάνω στην κρίση και στοχεύουν στην άμεση ανακούφιση του ασθενούς από τη δύσπνοια και

2. Προληπτικά που είναι αυτά που χορηγούνται στα ενδιάμεσα των κρίσεων διαστήματα και στοχεύουν στο να προλαμβάνουν την επέλευση νέων κρίσεων.

Τα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα δρουν στις συνεσπασμένες μυϊκές ίνες που περιβάλουν τους βρόγχους προκαλώντας χαλάρωση αυτών και κατά συνέπεια διάνοιξη των αποφραγμένων αεροφόρων οδών. Μερικά φάρμακα μπορούν να δράσουν και σαν ανακουφιστικά και σαν προληπτικά. Αν και τα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα μπορούν να χορηγηθούν υπό πολλές μορφές (εισπνοές, ενέσεις, χάπια, υπόθετα, σιρόπια) εν τούτοις πιο αποτελεσματική και πιο ενδεδειγμένη μορφή για την αντιμετώπιση της ασθματικής κρίσης είναι οι εισπνοές.